(Llun o Arch y Cyfamod ym Manceinion mewn synagog diwygiedig)
Seddau
Yn y synagog mae’r seddau yn wynebu y Bimah neu Arch y Cyfamod. Gosodir y seddau i gyd ar hyd tair wal. Weithiau ceir oriel mewn synagog. Mewn synagogau duwygiedig mae hawl gan ddynion a merched eistedd gyda’i gilydd, ond mewn un uniongred rhaid i’r ddau ryw eistedd ar wahan. Yn aml bydd merched tu ôl i bared neu yn eistedd yn yr oriel. Ond, prif bwrpas y seddau wrth reswm, yw er mwyn i’r iddewon fedru cyd-addoli.
Parochet
Llen yw’r Parochet sy’n gorchuddio drysai dwbl Arch y Cyfamod mewn Synagog diwygiedig. Does dim dal beth yw’r lliw oherwydd ceir lliw gwahanol ar gyfer gwahanol wyliau ee gwyn sydd ar gyfer adegRosh Hashannah a Yom Kippur.
Ner Tamid
Golau tragwyddol yw ‘r Ner Tamid sydd wedi ei leoli uwchben Arch y Cyfamod. Mae’r golau yma ymalen drwy’r amser sy’n arwydd o bresenoldeb Iawe. Cynrychiolir y Menorah oedd yn y deml gan y Ner Tamid.
Y Deg Gorchymyn
Ar ben arch y cyfamod y gwelir y deg gorchymyn mewn Hebraeg. Mae rhain yma i atgoffa’r addolwyr am reolau pwysicaf y gred. Gan amlaf, wedi eu crafu i mewn i ddwy garreg y byddant.
Menorah
Yn y synagog heddiw saif y Menorah sef cannwyllbren sydd a naw wic iddi, lamp olew oedd y menorah gwreiddiol oherwydd roedd i’r hen rai saith wic yn unig, Newidwyd y nifer o wiciau er mwyn osgou ail greu yr hyn a oedd yn yr deml.
Bimah
Y Bimah yw’r llwyfan lle o flaen yr Arch a gwelir y Bimah, sef platfform ag iddi ddesg i ddarllen. Yma y darllenir y Torah. Yma hefyd mae pupud i’r Rabbi bregethu er mwyn i’r aelodau fedru gweld a chlywed yr hyn sydd ganddo i ddweud. Weithiau lleolir y pulpud ar wahân am reswm arbennig.
Ffenestri Lliw
Gan ei bod hi’n eitha tywyll o fewn y synagog mae’n bwysig bod yna ffenestri lliw er mwyn gadael golau i mewn a golau Duw allan. Ar y ffenestri (synagog diwygiedig yn unig) y gwelir lluniau o gymeriadau yr hen destament. Ond byth lluniau o Dduw gan nad oes unrhyw un yn gwybod unrhyw beth am ei ymddangosiad. Mewn rhai synagogau does dim lluniau i gael o gwbl.
Organ
O fewn y synagog ddiwygiedig yn unig y ceir organ. Yn bennaf defnyddir yr organ er mwyn arwain y gwasanaethau a’r côr sy’n canu.
LLewod Jwda
Nodwedd arall sy’n bresennol mewn synagog yw llewod lwyth Jwda, yr honnir gan yr iddewon eu bod yn ddisgynyddion iddynt hwy.
Tu allan
Ar ben y drws neu ar bwys y drws mae seren Dafydd, ac yno hon yw symboliaeth dros iddewiaeth ac yno hefyd ceir y deg gorchymyn. Ceir lle yn y Synagog hefyd i ddadwisgo’r Torah. Digwydd hyn ar ochr dde’r arch ble y byddant yn tynnu clychau i ffwrdd ac yn eu rhoi ar brennau arbennig. Ar orchudd y sgrôl mae yna goron sy’n cynrhychioli awdurdod gair Duw. Nodwedd arall y synagog yw bod y seddau arbennig ar gyfer y Rabbi, Wardeniaid a’r côr yno.
Defnyddi’r y gwahanol rannau o’r synagog ar gyfer gwahanol rannau o’r gwasanaeth. Digwydd y prif wasanaeth ar y ’Bimah’ ble mae’r Rabbi’n pregethu ac yn darllen o’r Torah. Defnyddir Arch y cyfamod ar gyfer rhannau o’r gwasanaeth yn ogystal, lle y ddarllenir gweddi o’i flaen cyn agor y drysau dwbl
Cwestiwn 2(a)
Annwyl gyfeillion,
Diolch i chi i gyd am ddod yma heddiw i wrando ar fy araith sy’n ymwneud â pwysicrwydd mynychu synagog.
Fel Iddew fy hun rwyf o’r farn ei bod hi’n holl bwysig i ni fynychu’r addoldy mor aml ag sy’n bosib er mwyn i ni gael y gorau allan o’n crefydd. Mae’r synagog yn rhoi cyfle gwych i ni fel Iddewon i gymdeithasu gyda’n gilydd a dod i adnabod y rhai uwch o fewn y synagog yn well. Felly i ni mae’r synagog yn fan cyfarfod yn ogystal ag addoldy. Engraifft berffaith o hyn yw sut mae’r iddewon Diwygiedig yn llwyddo i addoli, a hwythau yn byw ar wahân i gyd mewn gwahanol gymunedau y tu allan i gymuned iddewig. Maent yn llwyddo i greu cymuned glos o fewn y synagog drwy fynychu’n aml a dod i nabod ei gilydd. Felly, ai adeilad i addoli ynddo yn unig yw synagog? Meddyliwch am y peth. {Dyna gyfle i chi feddwl am
y peth}
Mae’r synagog yn gyfrwng i ni gael y cyfle i ddysgu’r Hebraeg, dyna’n siwr pan y gelwir y lle yn Beth ha teffilah, Beth ha kenset ac yn Beth ha Midrash, sef Ty Gweddi, Ty Cwrdd a Ty Dysg. Arwyddocad yr enwau yma yw bod y synagog yn cwmpasu nifer o agweddau ar fywyd sef cynnig y cyfle i weddio, i gyfarfod ag eraill yn ogystal o ran addysgu
Bwriad Iawe yn wreiddiol oedd i ddod ar iddewon ati gilydd i gyd weddio o fewn un lle, sef y Synagog. Os mae dyna oedd ei ddymuniad, oni fyddai'n beth doeth i ni fel Iddewon ddilyn ei esiampl? Mae mynychu'r synagog yn un o'r ffyrdd y gallwn ni gadw'r grefydd yn fyw a dangos teyrngarwch a pharch i Iawe.
Cwestiwn 2 (a)
Trwy fynychu’r synagog mae’n gyfle i ni ddysgu ac ymarfer ein darllen a’n defnydd o’r Hebraeg, hefyd cawn ddysgu rhagor am hanes y grefydd, ac am wahanol rannau o’r Torah.
Mae addysg y pen, dwylo a’r galon yn cael ei ddysgu yn y synagog. Rydym ni fel iddewon yn gallu cefnogi elusennau ac achosion da oherwydd ein bod ni wedi cael ein harwain a’n addysgu yn y synagog, mae dysgu am y galon yn ein galluogu ni i deimlo y ffydd a chariad a chonsyrn am eraill.
Gall problemau personol yr Iddew gael eu datrys o fewn y Synygog gyda’r Rabbi yn gwahodd unrhyw un sydd â phroblem i siarad ag ef. Felly nid yn unig bod mynd i’r synagog yn help i’r grefydd ond mae e o fudd i ni yn bersonol. Hefyd yn aml iawn mae ein cyd addolwyr yn barod iawn wrando ar broblemau ei gilydd. Yn ogystal, gallwn ddweud felly bod aelodau’r gymdeithas Iddewig o fewn y Synagog yn gweithredu fel math o weithwyr cymdeithasol sy’n rhoi help a chefnogaeth i’w cyd-addolwyr.
Felly credaf yn gryf ei fod hi’n hynod o bwysig i ni fel iddewon fynychu’r synagog oherwydd mae’n draddodiad cryf o fewn ein crefydd. Drwy fynychu cedwir y Synagog, yr iaith, y gwyliau ar berthynas rhyngom ni â‘r synagog yn fyw, yn ôl y traddodiad.
Er mwyn cynnal y gwyliau hyn y tu fewn i’r synagog, rhaid sicrhau Minyan—sef lleihafswm o 10 dyn yn bresennol—felly dewch yn llu!
Diolch i chi yn olaf am wrando yn astud yn ystod fy araith ac fy mod wedi bod o ryw gymorth i chi, byddaf yn edrych ymlaen yn eiddgar i’ch gweld ar y Saboth.
Diolch am bob gwrandawiad.
Cwestiwn 2 (b)
I ddechrau hoffem ddiolch yn fawr i chi am fy nghwahodd i yma atoch chi i sgwrsio. Wel rydym ni newydd gael cyflwyniad gan berson oedd o blaid mynychu’r synagog ond dangos ochr arall y ddadl i chwi a wnaf i, gan obeithio y rhowch yr un gwrandawiad, ac y medrwch ystyried yn fanwl fy nadleuon yn ogystal.
Rwyf o’r farn fod crefydd yn beth mewnol ac felly mae i fyny i’r unigolyn os yw am fynychu y synagog neu beidio. Pa fantais ydyw felly i berson sy’n addoli yb breifat ar ei ben ei hun fod yn mynychu’r synagog? Ystyriwch yn fanwl. Os yw’r grefydd yn ddigon cadarn i be mae’n rhaid mynychu Synagog?
I ddechrau, mae mynd i’r synagog yn creu llawer o anhawster o fewn y teulu Iddewig. Mae fy ngwraig er engrhaifft yn mynychu’r synagog tua unwaith y mis. Ceisiodd am swydd dda nol fis diwethaf, ond oherwydd fod yn rhaid iddi weithio tan 8 ar nos wener ni chafodd y swyddgan fod gofunion y grefydd yn galw am baratoadau arbennig yn y cartref ar nos wener ac ar y Saboth. Lle yw’r Synagog fel unrhyw adeilad arall. Gallwn addoli mewn unrhyw fan os yw’r ffydd yn ddigon cadarn. Ydych chi’n fy’n nilyn?
Yn ail, mae hi’n anodd i Iddewon gadw’i hunaniaeth oherwydd nid oes gan rai siroedd synagogau felly ma’n rhaid i ni deithio llawer o filltiroedd er mwyn addoli.
Mae hyn gallu bod yn gostus i rai ohonom.
Mae hi’n hawdd dathlu y gwyliau o fewn y cartref felly mae mynd i’r synagog dim ond yn rhoi mwy o straen ar deulu iddewig.
Mae galw ar Finyan i fod yn bresennol ym mhob gwasanaeth yn wneud y peth yn hollol ffals. Mae’n edrych i fi fel tasai dynion yn cael eu gorfodi i fynd jest er mwyn cael synagog llawn. Dylid gadael i’r dynion yna fynd ar eu liwt eu hunain, ac anwybyddu
Cwestiwn 2 (b)
rhyw reolau ffals o’r fath. Efallai, gallai rhai oedolion fod yn cymryd mantais o’r amser a dreuliau’r plant yn y Synagog er mwyn cael cyfnodau iddyn nhw eu hunain. Ydy’r Iddewon yma’n cynnal eu ffydd ar ôl dychwelyd gartref? Beth ydych chi’n feddwl?
Nid yw iddewon syn mynychu’r synagog am ddwy awr yr wythnos yn rhai go iawn. Iddewon sy’n cymeryd balchder yn eu crefydd ac yn gwneud llawer yn y gymdeithas gan addoli adref mewn ffordd bersonol sy’n gweithredu eu ffydd yw’r rhai gorau yn fy marn i. Os felly, mae mynychu’r synagog yn cymryd lle mwy blaengar na’r ffydd yn Nuw a’r gwyliau Iddewig.
Darllenais y papur newydd bore ‘ma cyn dod dysgais pa mor gostus oedd hi i gadw synagogau yn enwedig rhai diwigiedig. Mae’r rhai mwyaf crand yn cymeryd llawer o lanhau, cynnal a chadw. Byddai’n well pe bai’r arian yna yn cael ei wario mewn gwledydd llai ffodus ac i helpu anffodusion o fewn y gymdeithas sydd ohoni. Mae synagogau’n adeiladau moethus ac anferth y gallwn fod hebddyn nhw.
Hoffem daro pleidlais o ddiolch unwaith eto am eich gwrandawiad arbennig. Diloch, a mawr obeithiaf fy mod wedi’ch darbwyllo i gredu mai gwastraff amser yw cynnal ein ffydd a’n cred yr un mor deyrngar yn ein cartrefi
Diolch unwaith yn rhagor.
Cwestiwn 3
Pa mor hawdd ydyw i Iddew gadw at y ffydd Iddewig ym Mhrydain Heddiw?
Wrth ystyried y cwestiwn uchod, mae nifer o ffactorau i’w trafod ynghlyn â'r mater. Mae nifer yn ei gwneud yn hwylus iawn i fod yn Iddew ym Mhrydain sydd ohoni. Ond eraill yn ei gwneud hi'n llawer mwy anodd, na chrefyddau eraill/
Un o brif anhawsterau dilyn y grefydd Iddewig o fewn ein cymdeithas yw'r tebygolrwydd iddynt fod yn destun sylwadau hiliol gan eraill. Tuedd llawer heddiw yw credu mai eu safbwynt nhw neu eu ffordd nhw o edrych ar fywyd, yw'r ffordd iawn. O ganlyniad i hiliaeth, mae llawer o Iddewon yn ei chael hi'n anodd iawn i fyw o fewn y gymdeithas oherwydd eu bod yn wahanol, o ran gwisg, cred ac arferion bob dydd. Efallai bod hyn amlycaf yn y mannau hynny lle nad oess llawer o Iddewon yn y gymdeithas ac mewn mannau lle nad ydynt yn teimlo'n hyderus. Mae canolfannau enwog ee Golders Green yn Llundain yn un o drigfannau amlwg yr Iddewon, ac o ganlyniad, mae cannoedd ohonynyt yn byw yno yn hollol naturiol. Ond mewn mannau eraill gallant fod yn destun gwawd a gorfod dioddef dinistr i'w mannau addoli fel y digwyddodd yn Abertawe pan ymosodwyd ar y Synagog gan bobl wrth- semitaeth (gwrth-iddewig). O ganlyniad i hyn, mae'r Iddew yn ei chael hi'n anodd i fyw yn y gymdeithas Brydeinig. Engrhaifft o hyn oedd pan ryddhawydd y ffilm BORAT yn ddiweddar. Roedd y ffilm yn cynnwys llawer o hiliaeth tuag at Iddewon ac o ganlyniad, gorfododd llys barn y cwmni cynhyrchu i dalu iawndal i'r gymdeithas Iddewig.
Rheswm arall sydd yn ei gwneud hi'n anodd i Iddewon addoli yw'r pellter daearyddol sydd rhwng eu cartrefi a'r synagog agosaf. Mewn cymdeithasau bach, mae'n ofynnol i gael Minyan, sef deg dyn sy'n cynnal gwasanaeth. Profai hyn efallai'n anodd lle nad oesllawer o deuluoedd o fewn cyraedd y
synagog yn rheolaidd. Mae'r anhawster i gael Minyan yn rheolaidd yn debygol o arwain at gau'r synagog gan nad oes posib cael gwasanaethau bob tro oherwydd pellter o `r synagogau agosaf.
Anhawster arall yw wynebu Iddewon mewn cymdeithas yn y wlad hon yw nad y'w Sabbath yn cyd-fynd â'n dydd Addoli ni, sef y Sul. Dechreua'r Sabbath ar fachlud haul nos Wener hyd at fachlud haul nos Sadwrn. Anodd yw hi felly i deuluoedd Iddewog gymysgu gyda theuluoedd eraill ar ddydd y Sabbath, nad sydd yn Iddewon. Gall hyn arwain hefyd at anhawster ceisio am swyddi sy'n cynnwys dydd Sadwrn yn rhan o'n hwythnos. Weithiau bydd yn ofynnol i blant a gweithwyr adael ysgol a man gwaith yn gynnar er mwyn bod mewn pryd i addoli ar y Sabbath. Anhawster arall hefyd gwyl Pesach gan eu bod yn para am 8 diwrnod ac yn golygu bod yr iddewon yn colli gwaith ac ysgol yn y cyfnod hwn. Bydd plant Iddewig yn siwr o deimlo rhwystradigaeth yn ystod gwyliau fel y Pesach pan na fyddant yn rhan o unrhyw gymdeithas arall. Gall hyn arwain at wrthdaro rhwng plant a rhieni, oherwydd y gwahanol reolau yma. Gyda cymaint o "pier pressure" mewn cymdeithas mae'n siwr fod Iddewon ifainc yn ei chael hi'n anodd i wrthsefyll y demtasiwn o wisg fel pawb arall a dilyn y ffasiwn. Mae'r arwahanrwydd mor amlwg.
Wrth reswm, wrth i Iddewon chwilio am bartner Iddewig mae'r grefydd yn gwanhau os na lwyddant i ddarganfod rhywun o blith yr Iddewon. Mewn ardal lle nad oes llawer o Iddewon yn digwydd byw, mae hyn broblem fawr. Achosa hyn i lai o addoli ac nid yw mor gadarn.
Oherwydd y rheolau caeth o fewn y grefydd mae rhan fwyaf o’r iddewon yn gweithio i gwmniau Iddewig yn enwedig y rhai Uniongred. Ond i rai sydd yn ddigon ffodus o gael lefel uchel o ddeallusrwydd mae rhain yn gorfod mynd i weithio i gwmniau Prydeinig ac felly yn gorfod gweithio mwy yn yr wythnos er mwyn cael nos Wener ar Sadwrn i ffwrdd. Mae’r gwyliau fel arfer yn para yn hir felly gorfodir iddewon gymryd amser i ffwrdd.
A’r Parochet, a chyn ei gau. Yn aml defnyddir y synagog gyfan er engrhaifft pan fydd y warden yn gorymdeithio gyda’r Torah o amgylch yr adeilad. Wrth wneud hyn bydd y gynulleidfa’n cyffwrdd, neu gusanu â’r Sefer Torah ac ni fyddant byth yn troi eu cefnau tuag ato, o ran parch. Defnyddir yr ystafell waelod ar gyfer cymdeithasu cael ychydig i fwyta a hefyd rhannu’r Kiddush.
Mewn trefi gwledig ni fydd bwytai Iddewig i gael felly byddai’n rhaid iddynt fwytau gartref oherwydd y rheolau Kosher—Treyfah. Does dim Sochet, sef cigydd Iddewig yng Ngheredigion felly byddai’n rhaid i Iddewon deithio’n bell i gael cig sydd wedi i ladd yn y ffordd gywrain drwy ddefnyddio’r Holeff, y gyllell Iddewig. Mae rheolau Creulondeb Anifeiliaid yn ei gwneud hi’n anodd i ladd anifeiliaid yn y ffordd iddewig fel yn groes y gwddf, felly rhaid mewnforio’r cig yn aml o wlad iddewig.
Serch hynny, gyda dyfodiad y rhyngrwyd mae’n bosib i brynu bwydydd Kosher dros y we ai gael wedi dosbarthu i’r cartref. Mae hyn wrth gwrs yn hwylus i Iddewon sy’n byw tu allan i ddinas.
Beth bynnag yw’r anhawsterau sy’n ein gwynebu yn y gymdeithas sydd ohoni, credaf ei bod hi’n gwbwl bosib i’r Iddew ddilys y 613 o reolau sydd ganddynt os yw’r ffydd ganddynt yn ddigon cadarn. Wedi’r cyfan, mae sawl diwylliant a chrefyddau eraill yn bod, ac yn cael eu dilyn yma, ac ni ddylai crefydd yr Iddew fod yn wahanol os y cant bob rhyddid a chwarae teg i’w ddilyn fel y mynnant.
