Ai ar yr Argwydd Penrhyn oedd y bai am streic fawr y Penrhyn, 1900-1903, fel y credai bobl ar y pryd?

Authors Avatar

Ai ar yr Argwydd Penrhyn oedd y bai am streic fawr y Penrhyn, 1900-1903, fel y credai bobl ar y pryd?

Roedd y teulu Penrhyn yn un o’r teuleuoedd mwyaf cyfoethog yn Gymru erbyn 1900. Roedd yr Argwlydd Penrhyn yn byw yn Castell Penrhyn, Bangor a gafodd ei adeiladu yn 1827. Mi wnaeth yr Arglwydd Penrhyn brynu chwarel yn Bethesda.

Rydym yn dysgu fod y teulu Penrhyn yn deulu cyfoethog iawn, Mae ganddynt gastell mawr crand. Cafodd y castell ei adeiliadu yn 1827 gan yr arglwydd cyntaf, mae hyn yn dangos ei fod yn gastell eithaf newydd. Rydw i yn gweld o llun y llyfrgell eu bod nhw yn gyfoethog iawn, mae’r llyfrgell yn anferth ac hefo dodrefn newydd crand ynddo. Mae’r llyfrgell tua yr un maint a pedwar tŷ teras. Rydym yn gweld o’r llun fod pob dim yn y ty yn newydd ac mae’n rhoi’r argraff i ni eu bod ganddyn lawer o bres ac wedi gweud eu ffortiwn.

 Yn ffynhonell A2 mae Gareth Elwyn Jones yn cefnogi ffynhonell A1 gan ei fod yn dweud fod yr Argwlydd Penrhyn yn un o’r dynion cyfoethocaf yng Nghymru.  Mae ffynhonell A1 yn dangos lluniau o’r castell mawr, ac llun o’r llyfrgell newydd crand.  Mi rydym ni yn gallu gweld drwy edrych ar y lluniau, fod y teulu yn gyfoethog iawn ac yn hoffi gwario eu harian.

Wrth edrych ar ffynhonell A3, rydym yn gweld, roedd 27 o Ebrill 1874 yn ddyddiad pwysig i lawer o’r chwarelwyr gan eu bod nhw’n cael sefydlu undeb chwarelwyr Gogledd Cymru ar y dyddiad yma. Roedd yr undeb yn bwysig iawn i’r chwarelwyr ac rydym yn galu gweld o ffynhonell A2 fod y chwarelwyr wedi bod yn ceisio cael undeb ers 1865. Roeddent yn gorfod disgwyl naw mlynedd cyn cael undeb yn 1874.  

Byddai llawer o chwarelwyr yn ystyried y rhybydd yn ffynhonell A4 yn ergyd, gan ei fod yn dweud fod yr Arglwydd Penrhyn yn cael gwared ar undeb, ac mae’r chwarelwyr wedi bod yn brwydro amdano ers 1865, ‘Mae Cytundeb Mr. Pennant Lloyd, fel y’i gelwid, o’r flwyddyn 1874, i ddod i ben  ar ddiwedd y mis presennol hwn yn y chwarel’. Roedd hyn yn ergyd fawr i’r chwarelwyr. Bydd y chwarelwyr hefyd wedi ei siomi gan fod yr Arglwydd newydd yn gweud newidiadau, fel dod a rheolwr newydd i mewn ac newid y ffordd y mae’r chwarelwyr yn cael eu talu. Ac mae’r llythyr yn dweud, os oedd yr chwarelwyr  ddim yn hapus, roeddant yn gorfod gadael y chwarel. Roedd y llythyr yma’n gwneud y chwarelwyr yn flin iawn gyda’r Arglwydd newydd.  

Gallwn weld o’r tystiolaeth nad oedd gan y gweithwyr a rheolwyr y chwarel berthynas dda erioed. Y brif reswm am hyn oedd eu bod nhw mor wahanol i’w gilydd ac felly ddim yn cyd-weld. Rydym yn gweld trwy’r ffynhonell A2 nad oes gan y gweithwyr ar Arglwydd ddim byd yn gyffredin. Roedd eu hiaith ac eu ffordd o fyw yn eu gwahanu. Nid oeddant yn deall eu gilydd o gwbl. Roedd y ddwy ochr yn ffraeo gyda’i gilydd dros yr undeb, ac mi roedd y ddwy ochr yn styfnig iawn. Nid oedd yr Argwlydd penrhyn eisiau undeb, ac mi wnaeth gau’r undeb i lawr yn 1885, sydd i weld yn A4,  nid oedd y chwarelwyr yn hapus am hyn.

Join now!

 Mae ffynhonell A5 hefyd yn dangos fod perthynas ddrwg rhwng ddwy ochr ac mae hefyd yn dnagos fod y ddwy ochr yn styfnig iawn. Mae ffynhonell A5 yn dangos rhan o ddyddiadur un o’r gweithwyr, Jeremiah Thomas yn dweud fod y gweithwyr i gyd yn mynd i streicio. Roedd llawer o streiciau bychain yn digwydd yr adeg hono.

Roedd yr Arglwydd yn gwahardd gweithwyr o’r gwaith heb ddim rheswm.  A credaf fod Alexander E. Young wedi gwaethygu’r achos gan ei fod yn deall dim am y chwarel  ac dim ond yn poeni am wneud elw. Roedd yr Argwydd Penrhyn yn ...

This is a preview of the whole essay